សន្ធិកណ្ឌ ១

។ នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។ បទរូបសិទ្ធិ គន្ថារម្ភ [ក] វិសុទ្ធសទ្ធម្មសហស្សទីធិតិំ , សុពុទ្ធសម្ពោធិយុគន្ធរោទិតំ; តិពុទ្ធខេត្តេកទិវាករំ ជិនំ, សធម្មសង្ឃំ សិរសា’ភិវន្ទិយ។ [ខ] កច្ចាយនញ្ចាចរិយំ នមិត្វា, និស្សាយ កច្ចាយនវណ្ណនាទិំ; ពាលប្បពោធត្ថមុជុំ ករិស្សំ, ព្យត្តំ សុកណ្ឌំ បទរូបសិទ្ធិំ។ ១. សន្ធិកណ្ឌ តត្ថ ជិនសាសនាធិគមស្ស អក្ខរកោសល្លមូលកត្តា តំ សម្បាទេតព្ពន្តិ ទស្សេតុំ អភិធេយ្យប្បយោជនវាក្យមិទមុច្ចតេ។ ១. អត្ថោ អក្ខរសញ្ញាតោ។ យោ កោចិ លោកិយលោកុត្តរាទិភេទោ វចនត្ថោ, សោ សព្ពោ អក្ខរេហេវ សញ្ញាយតេ។ សិថិលធនិតាទិអក្ខរវិបត្តិយញ្ហិ អត្ថស្ស ទុន្នយតា ហោតិ, តស្មា អក្ខរកោសល្លំ ពហូបការំ ពុទ្ធវចនេសុ, ឯត្ថ បទានិបិ អក្ខរសន្និបាតរូបត្តា អក្ខរេស្វេវ សង្គយ្ហន្តិ។ តស្មា អក្ខរកោសល្លំ, សម្បាទេយ្យ ហិតត្ថិកោ; ឧបដ្ឋហំ គរុំ សម្មា, ឧដ្ឋានាទីហិ បញ្ចហិ។ សញ្ញាវិធាន តត្ថាទោ តាវ សទ្ទលក្ខណេ វោហារវិញ្ញាបនត្ថំ សញ្ញាវិធានមារភីយតេ។ ២. អក្ខរាបាទយោ ឯកចត្តាលីសំ។ អក្ខរា អបិ អាទយោ ឯកចត្តាលីសំ, តេ ច ខោ ជិនវចនានុរូបា អការាទយោ និគ្គហីតន្តា ឯកចត្តាលីសមត្តា វណ្ណា បច្ចេកំ អក្ខរា នាម ហោន្តិ។ តំ យថា – អា ឥ ឦ ឧ ឩ ឯ ឱ, ក ខ គ ឃ ង, ច ឆ ជ ឈ ញ, ដ ឋ ឌ ឍ ណ, ត ថ ទ ធ ន, ប ផ ព ភ ម, យ រ លវ ស ហ ឡ អំ-ឥតិ អក្ខរា។ នក្ខរន្តីតិ អក្ខរា, អ អាទិ យេសំ តេ អាទយោ។ អការាទីនមនុក្កមោ បនេស ឋានាទិក្កមសន្និស្សិតោ, តថា ហិ ឋានករណប្បយតនេហិ វណ្ណា ជាយន្តេ, តត្ថ ឆ ឋានានិ កណ្ឋតាលុមុទ្ធទន្តឱដ្ឋនាសិកាវសេន។ តត្ថ – អវណ្ណ កវគ្គ ហការា កណ្ឋជា។ ឥវណ្ណ ចវគ្គ យការា តាលុជា។ ដវគ្គ រការ ឡការា មុទ្ធជា។ តវគ្គ លការ សការា ទន្តជា។ ឧវណ្ណ បវគ្គា ឱដ្ឋជា។ ឯការោ កណ្ឋតាលុជោ។ ឱការោ កណ្ឋោដ្ឋជោ។ វការោ ទន្តោដ្ឋជោ។ និគ្គហីតំ នាសិកដ្ឋានជំ។ ង ញ ណ ន មា សកដ្ឋានជា, នាសិកដ្ឋានជា ចាតិ។ ហការំ បញ្ចមេហេវ, អន្តដ្ឋាហិ ច សំយុតំ; ឱរសន្តិ វទន្តេត្ថ, កណ្ឋជំ តទសំយុតំ។ ករណំ ជិវ្ហាមជ្ឈំ តាលុជានំ, ជិវ្ហោបគ្គំ មុទ្ធជានំ, ជិវ្ហាគ្គំ ទន្តជានំ, សេសា សកដ្ឋានករណា។ បយតនំ សំវុតាទិករណវិសេសោ។ សំវុតត្តមការស្ស, វិវដត្តំ សេសសរានំ សការហការានញ្ច, ផុដ្ឋំ វគ្គានំ, ឦសំផុដ្ឋំ យរលវានន្តិ។ ឯវំ ឋានករណប្បយតនសុតិកាលភិន្នេសុ អក្ខរេសុ សរា និស្សយា, ឥតរេ និស្សិតា។ តត្ថ – និស្សយាទោ សរា វុត្តា, ព្យញ្ជនា និស្សិតា តតោ; វគ្គេកជា ពហុត្តាទោ, តតោ ឋានលហុក្កមា។ វុត្តញ្ច – ‘‘បញ្ចន្នំ បន ឋានានំ, បដិបាដិវសាបិ ច; និស្សយាទិប្បភេទេហិ, វុត្តោ តេសមនុក្កមោ’’តិ។ ឯកេនាធិកា ចត្តាលីសំ ឯកចត្តាលីសំ, ឯតេន គណនបរិច្ឆេទេន – អធិកក្ខរវន្តានិ, ឯកតាលីសតោ ឥតោ; ន ពុទ្ធវចនានីតិ, ទីបេតាចរិយាសភោ។ អបិគ្គហណំ ហេដ្ឋា វុត្តានំ អបេក្ខាករណត្ថំ។ ៣. តត្ថោទន្តា សរា អដ្ឋ។ តត្ថ តេសុ អក្ខរេសុ អការាទីសុ ឱការន្តា អដ្ឋ អក្ខរា សរា នាម ហោន្តិ។ តំ យថា – អ អា ឥ ឦ ឧ ឩ ឯ ឱ-ឥតិ សរា។ ឱ អន្តោ យេសំ តេ ឱទន្តា, ទការោ សន្ធិជោ, សរន្តិ គច្ឆន្តីតិ សរា, ព្យញ្ជនេ សារេន្តីតិបិ សរា។ ‘‘តត្ថា’’តិ វត្តតេ។ ៤. លហុមត្តា តយោ រស្សា។ តត្ថ អដ្ឋសុ សរេសុ លហុមត្តា តយោ សរា រស្សា នាម ហោន្តិ។ តំ យថា – អ ឥ ឧ-ឥតិ រស្សា។ លហុកា មត្តា បមាណំ យេសំ តេ លហុមត្តា, មត្តាសទ្ទោ ចេត្ថ អច្ឆរាសង្ឃាតអក្ខិនិមីលនសង្ខាតំ កាលំ វទតិ, តាយ មត្តាយ ឯកមត្តា រស្សា, ទ្វិមត្តា ទីឃា, អឌ្ឍមត្តា ព្យញ្ជនា។ លហុគ្គហណញ្ចេត្ថ ឆន្ទសិ ទិយឌ្ឍមត្តស្សាបិ គហណត្ថំ។ រស្សកាលយោគតោ រស្សា, រស្សកាលវន្តោ វា រស្សា។ សររស្សគ្គហណានិ ច វត្តន្តេ។ ៥. អញ្ញេ ទីឃា។ តត្ថ អដ្ឋសុ សរេសុ រស្សេហិ អញ្ញេ ទ្វិមត្តា បញ្ច សរា ទីឃា នាម ហោន្តិ។ តំ យថា – អា ឦ ឩ ឯ ឱ-ឥតិ ទីឃា។ អញ្ញគ្គហណំ ទិយឌ្ឍមត្តិកានម្បិ សង្គហណត្ថំ។ ទីឃកាលេ និយុត្តា, តព្ពន្តោ វា ទីឃា។ ក្វចិ សំយោគបុព្ពា ឯការោការា រស្សា ឥវ វុច្ចន្តេ។ យថា – ឯត្ថ, សេយ្យោ, ឱដ្ឋោ, សោត្ថិ។ ក្វចីតិ កិំ? មំ ចេ ត្វំ និខណំ វនេ។ បុត្តោ ត្យាហំ មហារាជ។ ៦. ទុម្ហិ គរុ។ ទ្វិន្នំ សមូហោ ទុ, តស្មិំ ទុម្ហិ។ សំយោគភូតេ អក្ខរេ បរេ យោ បុព្ពោ រស្សក្ខរោ, សោ គរុសញ្ញោ ហោតិ។ យថា – ទត្វា, ហិត្វា, ភុត្វា។ ‘‘គរូ’’តិ វត្តតេ។ ៧. ទីឃោ ច។ ទីឃោ ច សរោ គរុសញ្ញោ ហោតិ។ យថា – នាវា, នទី, វធូ, ទ្វេ, តយោ។ គរុកតោ អញ្ញោ ‘‘លហុកោ’’តិ វេទិតព្ពោ។ ៨. សេសា ព្យញ្ជនា។ ឋបេត្វា អដ្ឋ សរេ សេសា អឌ្ឍមត្តា អក្ខរា កការាទយោ និគ្គហីតន្តា តេត្តិំស ព្យញ្ជនា នាម ហោន្តិ។ វុត្តេហិ អញ្ញេ សេសា។ ព្យញ្ជីយតិ ឯតេហិ អត្ថោតិ ព្យញ្ជនា។ តំ យថា – ក ខ គ ឃ ង, ច ឆ ជ ឈ ញ, ដ ឋ ឌ ឍ ណ, ត ថ ទ ធ ន, ប ផ ព ភ ម, យ រ លវ ស ហ ឡ អំ-ឥតិ ព្យញ្ជនា។ កការាទីស្វការោ ឧច្ចារណត្ថោ។ ‘‘ព្យញ្ជនា’’តិ វត្តតេ។ ៩. វគ្គា បញ្ចបញ្ចសោ មន្តា។ តេសំ ខោ ព្យញ្ជនានំ កការាទយោ មការន្តា បញ្ចវីសតិ ព្យញ្ជនា បញ្ចបញ្ចវិភាគេន វគ្គា នាម ហោន្តិ។ តំ យថា – ក ខ គ ឃ ង, ច ឆ ជ ឈ ញ, ដ ឋ ឌ ឍ ណ, ត ថ ទ ធ ន, ប ផ ព ភ ម-ឥតិ វគ្គា។ តេ បន បឋមក្ខរវសេន កវគ្គចវគ្គាទិវោហារំ គតា, វគ្គោតិ សមូហោ, តត្ថ បញ្ចបញ្ចវិភាគេនាតិ វា បញ្ច បញ្ច ឯតេសមត្ថីតិ វា បញ្ចបញ្ចសោ, មោ អន្តោ យេសំ តេ មន្តា។ ១០. អំឥតិ និគ្គហីតំ។ អការោ ឧច្ចារណត្ថោ, ឥតិសទ្ទោ បនានន្តរវុត្តនិទស្សនត្ថោ, អំឥតិ យំ អការតោ បរំ វុត្តំ ពិន្ទុ, តំ និគ្គហីតំ នាម ហោតិ។ រស្សស្សរំ និស្សាយ គយ្ហតិ, ករណំ និគ្គហេត្វា គយ្ហតីតិ វា និគ្គហីតំ។ ករណំ និគ្គហេត្វាន, មុខេនាវិវដេន យំ; វុច្ចតេ និគ្គហីតន្តិ, វុត្តំ ពិន្ទុ សរានុគំ។ ឥធ អវុត្តានំ បរសមញ្ញានម្បិ បយោជនេ សតិ គហណត្ថំ បរិភាសមាហ។ ១១. បរសមញ្ញា បយោគេ។ យា ច បន បរស្មិំ សក្កតគន្ថេ, បរេសំ វា វេយ្យាករណានំ សមញ្ញា ឃោសាឃោសលោបសវណ្ណសំយោគលិង្គាទិកា, តា បយោគេ សតិ ឯត្ថាបិ យុជ្ជន្តេ។ បរស្មិំ, បរេសំ វា សមញ្ញា បរសមញ្ញា, វេយ្យាករណេ, វេយ្យាករណមធីតានំ វា សមញ្ញាត្យត្ថោ។ បយុជ្ជនំ បយោគោ, វិនិយោគោ។ តត្ថ វគ្គានំ បឋមទុតិយា, សការោ ច អឃោសា។ វគ្គានំ តតិយចតុត្ថបញ្ចមា, យ រ លវ ហ ឡា ចាតិ ឯកវីសតិ ឃោសា នាម។ ឯត្ថ ច វគ្គានំ ទុតិយចតុត្ថា ធនិតាតិបិ វុច្ចន្តិ, ឥតរេ សិថិលាតិ។ វិនាសោ លោបោ។ រស្សស្សរា សកទីឃេហិ អញ្ញមញ្ញំ សវណ្ណា នាម, យេ សរូបាតិបិ វុច្ចន្តិ។ សរានន្តរិតានិ ព្យញ្ជនានិ សំយោគោ។ ធាតុប្បច្ចយវិភត្តិវជ្ជិតមត្ថវំ លិង្គំ។ វិភត្យន្តំ បទំ។ ឥច្ចេវមាទិ។ ឥតិ សញ្ញាវិធានំ។